Afgelopen jaar kwamen staken ruim een miljoen mensen met rubberboten de zee over tussen Turkije en de Griekse eilanden, grotendeels Syriërs en Afghanen. Op Lesbos kwamen meer dan 350.000 mensen aan.

Wat is er aan de hand? Hieronder geven we je het antwoord op alle vragen, te beginnen met de meest gestelde vraag: 

Cijfers zijn van Mei 2016. Bronnen: UNHCR, COA, IND en Ministerie van Veiligheid en Justitie. Geschreven door Marieke van der Velden. 

Waarom blijven mensen niet in de regio, daar is het toch ook veilig?

85% van de vluchtelingen ís nog in de regio. Zo heeft Libanon maar liefst 1,4 miljoen vluchtelingen terwijl het 3 keer kleiner dan Nederland is. Turkije telt er 2,8 miljoen, Jordanië 950.000, Noord-Irak 350.000 en Egypte 114.000. (Ter vergelijking: Nederland telde in 2015 43.095 eerste asielaanvragen). 

Waarom doen de golfstaten niks?

Volgens de cijfers van UNHCR hebben rijke golfstaten als Saoedi-Arabië en Qatar in 2014 maar 2187 vluchtelingen opgenomen. Het is moeilijk te controleren maar Saoedi-Arabië claimt 500.000 Syriërs met een verlopen werkvisum in hun land te hebben die niet worden teruggestuurd vanwege de oorlog. Ook geven ze grote sommen hulpgelden. Daarnaast willen Syriers niet vluchten van de ene dictatuur naar de andere dictatuur, wat Saoedi- Arabië is. Behalve hetzelfde geloof hebben de Golfstaten en Syrië een hele andere cultuur.

Hoe wonen mensen in de regio?

Mensen die helemaal blut zijn wonen in een tent in een kamp, ook bij winterse temperaturen van 0 graden of hittegolven van 40 graden. Anderen proberen illegaal een flatje te huren van hun afbrokkelende spaargeld. Ze mogen niet werken 

en hun kinderen kunnen al jaren niet naar school. En als de oorlog ooit voorbij zal zijn, wie betaalt dan de wederopbouw van hun huis?

Wonen er eigenlijk nog wel mensen in Syrie?

Van de 20,5 miljoen inwoners zijn er nog steeds 15 miljoen mensen in het land. Van deze groep zijn er ruim 7 miljoen mensen bínnen de Syrische landsgrenzen op de vlucht. Zo wonen er bijvoorbeeld nog maar 300.000 mensen in de zwaar getroffen stad Aleppo terwijl het vier jaar geleden nog 2,7 miljoen inwoners had.

Waarom is de vluchtelingenstroom in 2015 zoveel groter dan de vorige jaren, terwijl de oorlog al vijf jaar aan de gang is?

De meeste mensen hebben zo lang mogelijk gewacht met hun vertrek uit Syrië in de hoop dat het beter zou gaan. Maar na 5 jaar oorlog zijn meer dan een miljoen huizen onbewoonbaar door beschietingen en naasten zijn gewond geraakt, gedood of vermist. De stress van onveiligheid is enorm. Daarnaast ligt de economie plat, zijn veel scholen dicht, en is in een aantal gebieden voedsel, gas en elektriciteit moeilijk te krijgen. Vrienden en familie trekken weg. De uitzichtloosheid van al deze factoren bij elkaar zorgt er voor dat de knoop wordt doorgehakt om het land te verlaten.

Waarom reizen vluchtelingen naar het Griekse Lesbos?

Griekenland is samen met Bulgarije het meest dichtstbijzijnde EU-land vanuit Turkije. Lesbos ligt maar 8 kilometer van de kust van Turkije. 

Hoeveel kost een overtocht per rubberboot? 

De overtocht van 2 uur kost ongeveer 1200 Dollar per persoon. Exclusief zwemvest. Omdat veel gezinnen niet genoeg geld hebben voor alle gezinsleden gaan mannen of zonen vaak eerst in de hoop dat zij hun familie later naar Europa kunnen krijgen via gezinshereniging. 

Waarom neemt men niet de veel goedkopere dagelijkse ferry?

Een ticket voor de dagelijkse ferry van het Turkse Ayvalik naar het Griekse Mythilini kost maar 18 Dollar. Maar zonder geldig visum kunnen mensen geen kaartje voor de ferry kopen. 

Of het vliegtuig?

Hier geldt hetzelfde. Een vliegticket van Turkije naar Duitsland kost rond de 400 Dollar. Maar de wet bepaalt dat luchtvaartmaatschappijen die mensen zonder de juiste visumpapieren toelaten in hun vliegtuig alle kosten moeten betalen om diezelfde mensen weer terug te brengen naar de plek waar ze vandaan zijn komen. 

Waarom gaat men geen visum aanvragen?

Inwoners van Westerse landen kunnen voor meer dan 150 landen een visum krijgen. Maar Syriërs krijgen de laatste jaren voor bijna geen enkel land een visum meer, uit vrees dan zij niet meer naar Syrië terugkeren nadat het visum verloopt. 

Of asiel aanvragen vanuit het Midden Oosten voor Europa?

De Europese logica is dat mensen pas officieel asiel kunnen aanvragen ín het betreffende EU-land. Om in de

EU te komen is er dus geen andere manier dan de zee op een illegale manier over te steken. 

Wat verdienen de mensensmokkelaars eigenlijk?

Het is een miljoenen industrie: 1 miljoen x 1200 Dollar = ruim 1,2 miljard Dollar in een jaar. Deze handel wordt gerund door allerlei criminele organisaties zoals de Turkse en de Italiaanse maffia. Dagelijks worden er containers vol met rubberboten en buitenboord-motoren vanuit China geleverd en organisaties hebben ieder hun 'eigen strand' aan de Turkse zijde. Dus erg stiekem gaat het niet. 

Is de tocht over zee gevaarlijk?

Ja, heel gevaarlijk. Omdat de rubberboten door de mensensmokkelaars worden volgepropt met 50 mensen in plaats van 30 mensen liggen de boten zo laag in het water dat alleen al een flinke golf fataal kan zijn. In de zomer is het weer goed en de Griekse zee kalm, maar in de herfst en winter is het er koud en stormachtig. Er overlijden bijna elke dag mensen.

Waarom gaan ze dan met slecht weer toch de zee op?

Eenmaal betaald aan een mensensmokkelaar komen mensen op een ‘wachtlijst’. Wanneer ze aan de beurt zijn krijgen ze een bericht op hun telefoon en worden ze in busjes vervoerd naar een afgelegen Turks strand. Hier moeten ze soms dagen wachten zonder onderdak of eten. Uitstel op de dag van vertrek bestaat niet. Er gaan verhalen de ronde dat mensen die twijfelen vanwege slecht weer met een pistool op hun hoofd worden gedwongen om toch in te stappen.

Waarom houdt niemand hen tegen?

De Turks-Griekse grens bedraagt 9.000 kilometer, meer dan 90% is water. De Grieken hebben niet de capaciteit, binnen Europa heerst verdeeldheid, en de Turken hebben geen belang om mensen tegen te gaan houden omdat ze zelf al ruim 2 miljoen geregistreerde en ongeregistreerde vluchtelingen hebben.

Wat weten we over Lesbos?

Lesbos is het grootste Griekse eiland in de Egeïsche zee met een oppervlakte van 1634 km2. Het telt 90.000 inwoners die voornamelijk in de hoofdstad Mytilini wonen. Wanneer je van oost naar west door de bergen rijdt staat er ongeveer 90 kilometer op je teller. 

Willen vluchtelingen op het eiland blijven?

Nee. Lesbos heeft de faciliteiten en de economie niet om zoveel mensen te herbergen, daarnaast is het een gesloten eilandgemeenschap. De bewoners hebben het door de Griekse crisis zwaar om het hoofd boven water te houden. Het gemiddelde jaarinkomen op het eiland ligt rond de 10.000 euro. 

Hoe lang blijven ze op het eiland?

Gemiddeld 2 tot 6 dagen. Iedereen probeert zo snel mogelijk naar registratiecentra in Mithilini te komen waar men zich officieel kan melden als vluchteling. Alleen met die papieren kan er een ticket voor de ferry naar het vasteland van Griekenland worden gekocht. 

Kunnen ze dan met het openbaar vervoer?

Zolang mensen geen papier hebben van het registratiecentrum zijn ze illegaal. Dat betekent dat ze geen eten of drinken mogen kopen, geen taxi bestellen en niet met het openbaar vervoer mee mogen. Dat heeft al vele malen tot schrijnende omstandigheden geleid. Wij zagen gezinnen die in de bloedhitte met uitgeputte peuters over steile 

steile bergwegen probeerden te klimmen. Mensen hadden toen last van oververhitting. Nu in de winter is het vooral onderkoeling. 

Hoe werken de registratiecentra?

Hoewel het lijkt of er nu structuur begint te komen was dit maanden lang zeer chaotisch en schrijnend. Mensen moesten met hun kinderen dagen in de rij wachten zonder eten. Ze raakten onderkoeld en schuilden of sliepen onder plastic in de regen. Er waren geen toiletten. Gelukkig zijn er in de loop van de tijd veel vrijwilligersorganisaties ontstaan die de mensen proberen bij te staan met eten of een tent.

Wat vinden de inwoners van Lesbos er eigenlijk van?

Dat verschilt (zoals overal) per persoon. Er zijn mensen die haatdragend zijn en er zijn mensen die hulp bieden. Het eiland heeft bol gestaan van discussies onderling over hoe men hier mee om moet gaan. Wat meespeelt is het feit dat een grote groep inwoners financieel afhankelijk is van het zomerse toerisme. Doordat Lesbos afgelopen jaar veelvuldig in het nieuws kwam door de vluchtelingen is het aantal toeristen flink gedaald, en dus ook de inkomsten.

Kun je als toerist nog op vakantie naar Lesbos?

Lesbos is een prachtig eiland en toeristen zijn er heel welkom. Er zijn genoeg plekken waar je niets merkt van de vluchtelingenstroom. Wij zagen veel toeristen die eten of drinken kochten bij lokale middenstanders voor de vluchtelingen, zo hielpen zij beide groepen. 

Wordt de Europese Unie overspoeld door vluchtelingen?

Sinds de tweede Wereldoorlog is dit de grootste vluchtelingenstroom op Europees grondgebied. De EU kreeg in 2015 ruim 1 miljoen vluchtelingen. Maar vergeleken met de aantallen waar de buurlanden van Syrie mee te maken hebben is het nog steeds relatief. Turkije, Libanon, Jordanie en Irak zijn qua oppervlakte bij elkaar bijna 5 keer kleiner dan de EU en hebben 4,3 miljoen vluchtelingen. De cijfers maken duidelijk dat er een grootse humanitaire crisis gaande is, niet alleen voor de EU maar voor een groot deel van de wereld. Wereldwijd waren er in 2015 maar liefst 59 miljoen mensen op de vlucht.

Wordt Nederland overspoeld met vluchtelingen?

Het IND meldt dat 43.095 mensen voor de eerste keer asiel hebben aangevraagd in heel 2015. Dit is meer dan in 2014, toen vroegen maar 7.252 mensen voor de eerste keer asiel aan. De getallen van 2015 liggen ongeveer gelijk aan 1994 toen er door de oorlog in Joegoslavië veel eerste asielaanvragen waren. 

Hoe kom je aan die getallen?

In de cijfers van de IND en van het ministerie van veiligheid en justitie kun je alles precies teruglezen.

Maar hoe kan het dat we zoveel verschillende aantallen lezen in de media?

Er zijn verschillende groepen die elkaar deels overlappen. Dat werkt verwarrend. Wanneer we het hebben over de vluchtelingenstroom waar Nederland afgelopen jaar mee te maken kreeg, dan zijn dat de mensen die vallen in de groep 'eerste aanvragen'. Dat zijn 43.095 mensen. Een groot deel van hen zit nog in tijdelijke opvangcentra omdat het COA de achterloopt met de intakes. Zij zitten dus nog vóór de procedure-aanvraag. 

Daarnaast waren er al asielzoekers in Nederland. Zij kunnen een tweede aanvraag indienen als hun eerste aanvraag is afgewezen (zoals je ook 1x in hoger beroep kunt gaan bij een rechtbank voordat je bent uitgeprocedeerd). Ook kunnen mensen die een verblijfsvergunning hebben gekregen een aanvraag doen voor gezinshereniging. In 2015 hebben 16.010 mensen dit gedaan. 

Wanneer je beide groepen bij elkaar optelt lopen er momenteel 59.100 procedures.

Mocht je geïnteresseerd zijn in meer specifieke cijfers, dan raden we je aan om de website van van Flip van Dyke te volgen. Je kunt hem ook op Facebook vinden

Philip en Marieke, wat vinden jullie er persoonlijk van?

Een eenduidig antwoord op zo'n complexe problematiek kunnen wij niet geven. De realiteit is dat de geschiedenis ons leert dat migratiestromen en oorlogen zo oud zijn als de wereld zelf.

Op politiek niveau zouden wij willen dat, in plaats van zich steeds te focussen op de vluchtelingenstroom, de politiek gaat kijken naar de oorzaak ervan: oorlog en machtsverhoudingen, maar ook de rol van de wapenindustrie. Het is onlogisch en korte-termijn-politiek om het gevolg met hekken proberen tegen te houden zonder de oorzaak aan te pakken.

Op persoonlijk niveau leerden we tijdens de vele

gesprekken die we afgelopen jaar met vluchtelingen hadden in Libanon, Jordanië en Griekenland dat mensen niet zomaar een aantal jaren kunnen ‘stoppen’ met hun bestaan. Naast recht op veiligheid hebben mensen het recht om hun leven op te mogen bouwen en hun kinderen naar school te kunnen laten gaan, zonder uitgemaakt te worden voor gelukszoeker. Simpelweg omdat wij dat zelf ook willen. 

Hoe meer verhalen we beluisteren, hoe meer we inzien dat samenwerken en het delen van rijkdom uiteindelijk het enige antwoord zal zijn voor een stabiele wereld. Blijven ontkennen dat miljoenen mensen op de wereld niet mee kunnen of mogen doen zal uiteindelijk een nieuwe oorlog doen laten ontstaan.